ερμαί

Λίθινες στήλες με ανδρική προτομή, στη μέση των οποίων υπάρχει ανδρικό αιδοίο. Η ονομασία τους προέρχεται από τη θεότητα που αρχικά παρίστανε κατά κανόνα, δηλαδή τον Ερμή. Η σημασία των αγαλμάτων αυτών, για τα οποία οι γραπτές πηγές μάς δίνουν πληροφορίες από τον 6o αι. π.Χ., ήταν αποτροπαϊκή (απέτρεπε δηλαδή το κακό) και ευοίωνη. Ήταν τοποθετημένα συνήθως στα σταυροδρόμια, στην αγορά, σε οριακές τοποθεσίες, σε τιμητικά μνημεία ή σε τάφους. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους η προτομή δεν παρίστανε μόνο θεότητες αλλά και διάφορους ανθρώπους. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία και στη χρησιμοποίησή τους. Μεταξύ των Ε. που διατηρήθηκαν από την κλασική αρχαιότητα, αξιοσημείωτη για τη σπουδαιότητά της είναι η στήλη που ήταν τοποθετημένη στη Βιβλιοθήκη της Περγάμου· πρόκειται για αντίγραφο του Ερμή Προπύλαιου, που υπήρχε στην Ακρόπολη. Αντίγραφα και παραστάσεις ελληνικών και ρωμαϊκών προσωπικοτήτων υπάρχουν επίσης με τη μορφή Ε. ερμοκοπίδες. Έτσι ονομάστηκαν οι ακρωτηριαστές των ερμαϊκών στηλών, που ήταν τοποθετημένες στην αγορά της αρχαίας Αθήνας για λατρευτικούς σκοπούς. Η ιερόσυλη πράξη έγινε τη νύχτα της 10ης προς την 11η Μαΐου του 415 π.Χ. (παραμονές του απόπλου του αθηναϊκού στόλου για τη Σικελία) και καταθορύβησε τον λαό, επειδή θεωρήθηκε αφενός κακός οιωνός για την έκβαση του στρατιωτικού εγχειρήματος, αφετέρου προοίμιο στάσης για την ανατροπή της δημοκρατίας. Οι υποψίες στράφηκαν αρχικά κατά του Αλκιβιάδη –ο οποίος κατόρθωσε να διαφύγει στους Θουρίους– και ορισμένων φίλων του, οι περισσότεροι από τους οποίους τιμωρήθηκαν με θάνατο. Το ζήτημα όμως πήρε μεγάλες διαστάσεις μετά τις ανυπόστατες, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, κατηγορίες κάποιου Διοκλείδη, ο οποίος ανέβασε τον αριθμό των δραστών σε 300 και έσπευσε να κατονομάσει 42 πρόσωπα, στα οποία περιλαμβάνονταν δύο βουλευτές, ο Μαντίθεος και ο Αφεψίων, ο κωμικός ποιητής Φρύνιχος, ο ρήτορας Ανδοκίδης και πολλές άλλες προσωπικότητες. Τελικά η υπόθεση, που ενείχε στην ουσία καθαρά πολιτικό χαρακτήρα, επειδή συνδεόταν άμεσα με την έντονη διαμάχη ανάμεσα στη δημοκρατική και στην ολιγαρχική φατρία, έκλεισε με την ομολογία του Ανδοκίδη ότι ευθύνονταν ο Ευφίλητος και οι σύντροφοί του και την αναγνώριση του Διοκλείδη ότι έδρασε με την παρακίνηση του Αλκιβιάδη, του Φυγουσίου, του Αμίαντου και άλλων. Οι ερμαί είναι προτομές θεών (του Ερμή συνήθως) ή σπουδαίων προσώπων. Στη φωτογραφία, δίμορφος Ερμής του 1ου ή 2ου αι. π.Χ.

* * *

ἑρμαῑ, αἱ (Α)

βλ. Ερμής.